سرمایه معنوی چیست؟

سرمایه معنوی(spiritual capital) یعنی آگاهی نسبت به توانایی های خود، تشخیص پتانسیل های موجود در محیط اطراف، توانایی دیدن مسائل و مشکالت از ابعاد متفاوت، درک ارزش های واالی انسانی، داشتن احساس همدلی و درک انسان های دیگر، احترام به تفاوت های موجود در انسانها با اعتقاد به هدفمند بودن این تفاوت ها و توانایی بهره برداری از آنها و در نهایت توانایی تبدیل تهدیدها به فرصت و داشتن نگرش برد- برد در تمامی سطوح زندگی.

وقتی که ما توانایی آن را پیدا کنیم که به چیز بجزء خود فکر کنیم و فراتر از منافع شخصی خود بیندیشیم قدم اساسی در جهت کسب سرمایه معنوی برداشته ایم. علت اینکه سرمایه معنوی باعث غنی شدن زندگی انسان ها می گردد به این دلیل است که نگاه انسانها را نسبت به زندگی تغییر داده و این نگاه را از تمرکز صرف بر خود به تمرکز بر کل دنیا معطوف می کند، به این معنا که انسانها یاد می گیرند تاثیر عملکردها و رفتارهای خود را بر کل محیط اطراف خود دیده و باور کنند که فرایندهای رفتاری و گفتاری آنها می تواند بر زندگی حال و آینده دیگر افرادی که با آنها در ارتباط مستقیم و غیرمستقیم هستند تاثیر به سزایی داشته باشد؛ به همین دلیل دقت و حساسیت زیادی بر روی عملکرد خود داشته و سعی می کنند نتیجه رفتارهای خود را بر محیط بیرونی و درونی مرتبط با خود مورد بررسی قرار داده و بعد دست به اقدام بزنند. یکی دیگر از نمودهای سرمایه معنوی چه در سطح فردی و چه در سطح سازمانی، اعتقاد به این باور است که تنها نگرش برد- برد به تمامی مسائل زندگی باعث پیروزی حتمی می گردد و هرگز این امکان وجود ندارد که با نابودی دیگران بتوان به پیروزی دست یافت. حال در نظر بگیرید دنیای با سرمایه معنوی، دنیایی امن برای زندگی همه انسانها با هر نژاد، قومیت، زبان، رنگ پوست، دین و... خواهد بود که در آن همه افراد و همه سازمانها برای پیروزی و کسب موفقیت فقط خود را نمی بینند و این باور در آنها رخنه کرده که" اگر او پیروز باشد من نیز پیروز خواهم بود". سرمایه معنوی همان باور رسالتی است که بر دوش همه انسانها بوده و برای رسیدن به آن باید بیاموزند که " چه کسی هستند؟ از کجا آمده اند؟ برای چه آمده اند؟ و چه هدفی در پس این حضور نهفته است؟ و در نهایت اینکه درک کنند میزان تاثیرشان بر محیط اطرافشان تا چه اندازه می باشد؟

تا وقتی که ندانیم برای چه متولد شده ایم و یا برای چه سازمانی را تاسیس می کنیم، درست مثل این است که در "آب در هاون می کوبیم".

سرمایه معنوی درک معنای مشترک زندگی با تمام مخلوقات خداوند از انسانها تا حیوانات و گیاهان است به این معنا که به انسانها این حق داده نشده که برای آسایش و کسب سود خود محیط زیست را نابود کرده و به تاثیرات آن بر کره زمین هیچ اهمیتی ندهد، چرا که با نگاه سرمایه معنوی همه انسانها موظفند حتی به امکان زندگی برای نسل های آینده نیز فکر کرده و با احترام و حفظ محیط زیست این امکان را برای نسل های دیگر نیز فراهم آورند.

با توجه به موارد ذکر شده، مشخص می شود که سرمایه معنوی به پایداری آینده بشریت اهمیت زیادی داده و زندگی روزمره انسانها را غنی تر می سازد. با این نگاه سرمایه معنوی باعث پایداری دائمی سازمان ها و تحوالت اساسی در روش های کسب و کار می گردد و مزیت رقابتی سازمانها را تضمین می نماید.

با وجود سرمایه معنوی سازمانها با آگاهی کامل نسبت به مسئولیت های اجتماعی خود بنیانگذاری شده و رسالتی بزرگ برای خود قائل می گردند، که نتیجه آن چیزی جزء کامیابی، موفقیت و سودآوری دائمی نمی باشد. بسیاری از محققان معتقدند که سرمایه معنوی به زندگی کاری و فردی انسانها حیات تازه ای بخشیده و دوام و پایداری آن را ضمانت می کند. و در نهایت اینکه وجود سرمایه معنوی در یک سازمان، می تواند باعث بهم پیوستگی و اتحاد افراد آن سازمان شده و دریک شبکه گسترده برد – برد منافع گروهی افراد آن سازمان را تامین نماید و در عین حال به سازمان کمک کند به تعالی و توسعه پایدار دست یابد.

شاخص های و مولفه های سرمایه معنوی

بطور کلی سرمایه معنوی دارای 12 شاخص می باشد و هر شاخص دارای تعدادی مولفه بوده که به کمک آنها می توان موجودیت هر یک شاخص ها را در سازمان مورد ارزیابی قرار داد. شاخص های سرمایه معنوی و مولفه های مرتبط با آن به شرح زیر می باشند:

1- خودآگاهی( Self-Awareness) : سازمان هایی که دارای سرمایه معنوی هستند، به خوبی می دانند که چه چیز را باوردارند، برروی چه چیزی تاثیر گذارند و درنهایت به چه چیزی می خواهند برسند. نشانه های آن درسازمان عبارتند از:

- آگاهی نسبت به فلسفه وجودی و ماموریت سازمان

- آگاهی نسبت به اهداف و برنامه های تعیین شده سازمان

- آگاهی نسبت به مسئولیتها یی که بر عهده سازمان است

- آگاهی نسبت به نقاط قوت و ضعف سازمان

- وجود فرایند بازخورد در سازمان

 

2- تغییر چارچوب ذهنی (Reframing): سازمان هایی که به وجود سرمایه معنوی در تشکیالت خود اهمیت می دهند دائما اهداف و استراتژی های خود را در زمینه گسترده تری از معنا و مفهوم بنا می کنند و درصورت نیاز به تغییر چارچوب های اهدافشان می پردازند. نشانه های این شاخص در سازمان عبارتند از: 

- شناسایی نسبت به فرصت ها و تهدید ها سازمان

- توانایی مدیریت تغییر - پذیرش دیدگاه های متفاوت

- داشتن برنامه های بهبود سازمانی

- وجود خالقیت و نو آوری درسازمان

- توانایی یادگیرندگی سازمان

 

3- خودانگیختگی (Spontaneity ): سازمان هایی که به پرورش سرمایه معنوی می پردازند آمادگی این را دارند که خودانگیخته باشند. این سازمانها درپارادایم های موجود و برنامه های از قبل تنظیم شده سازمان متوقف نمی شوند. آنها درجستجوی پارادایم هایی هستند که اهداف شان، ارزشهایشان، برنامه های اجرایی و تصمیماتشان از آنها نشات می گیرد و درصورت نیاز این پارادایم ها را تغییر می دهند. آنها بجای اینکه نسبت به محیط خود عکس العمل نشان دهند، نسبت به آن پاسخگو هستند. نشانه های این شاخص درسازمان عبارتند از:

- آمادگی برای انتخاب استراتژی مناسب و تغییر آن در صورت لزوم

- میزان توانایی ریسک پذیری

- عدم وجود سیستم های کنترلی درون سازمانی

- عدم وجود برنامه های بلند مدت و غیر قابل انعطاف

 

4- دگرخواهی (Compassion) : سازمانهایی که سرمایه معنوی دارند حس دگرخواهی درآنها وجود دارد. اگر شاهد باشند که در حوزه نفوذ آنها کسی زجر می کشد و از چیزی رنج می برد و نیازی دارد، اهمیت می دهند و قبول مسئولیت می کنند که در قبال آن فرد کاری انجام دهند. به طور کلی در قبال افرادی که می توانند برآنها تاثیرگذار باشند احساس همدردی و دگرخواهی می کنند. نشانه های این شاخص درسازمان عبارتند از:

- توجه به بهبود منافع و رضایت ذینفعان

- توجه به نظر ذینفعان در تصمیم گیریهای سازمانی

- برنامه ریزی در خصوص مسئولیت های احتماعی(CSR) و اجرای آن

 

5- کل نگری (Holism) : شرکت هایی که سرمایه معنوی باالیی دارند از ویژگی کل نگری باالیی برخوردار هستند. این گونه سازمانها کسب و کار را بخشی از تشکیالت اقتصادی انسان و بخشی از جهان بزرگتر می دانند. این سازمانها خود را به نوعی مسئول کره زمین می بینند و بر این باور هستند که هرآنچه را که در یک سازمان انجام می دهند بخشی از یک کل بزرگتر است. نشانه های این شاخص درسازمان عبارتند از:

- هر پدیده در سازمان با کل مجموعه سازمان سنجیده می شود

- وجود یکپارچگی در کل سازمان - وجود نگرش برد

– برد در سازمان

 

6- چشم انداز محوری و ارزش محوری (Vision and Value Led) : سازمان هایی که چشم انداز محور و ارزش محور هستند،چشم انداز اصلی و مرکزی مشخصی دارند و هرکاری که انجام می دهند برگرفته از این چشم انداز است. چشم انداز این گونه سازمان ها عمیق است. ارزش های یک سازمان با سرمایه معنوی همان ارزش های عمیق انسانی است از جمله: بالا بردن کیفیت زندگی، افزایش سالمت و بهداشت، آموزش و پرورش، ارتباطات، دریافتن نیازهای اساسی و ابتدایی انسانها، اهمیت به محیط زیست جهانی، احساس افتخار در خدمت و نظایر اینها. نشانه های این شاخص درسازمان، عبارتند از:

- داشتن چشم انداز و بازنگری مستمر آن

- وجود ارزش های سازمانی و پایبندی به این ارزش ها

- همگرایی در جهت رسیدن به ارزش ها و برآوردن چشم اندازهای سازمان

 

7- استقبال از تفاوت ها (Celebrate Diversity) : این گونه سازمانها به تفاوتهای موجود بین پرسنل و داخل سازمان احترام می گذارند. آنها به هرنقطه نظری اهمیت می دهند و به اعتبار آن واقف هستند.این گونه سازمانها آگاه هستند که ثروت از منابع متفاوتی ایجاد می شود و از دل سنت های متفاوت، کسب و کار پرجنب و جوش تری زاییده می شود. نشانه های این شاخص در سازمان عبارتند از:

- وجود تنوع پرسنلی در سازمان (از نظر جنسیت، قوم، نژاد، سن و ...)

- پذیرش نظراتی که اهداف سازمانی را به چالش می کشد

- استفاده از تفاوت های پرسنلی و تبدیل آنها به فرصت

 

8- استفاده مثبت از چالش ها (The Positive Use of Adversity ): سازمانهایی که به ایجاد سرمایه معنوی فکر می کنند تالش می کنند که چالش ها و تهدیدها را تبدیل به فرصت کنند. این سازمانها از رکود کسب وکار، نوسانات در بازار، تغییر در تقاضای مشتریان و شناخت اشتباهات در محاسبات بهره برداری می کنند. آنها به چالش ها به چشم فرصت جهت ایجاد خالقیت می نگرند. نشانه این شاخص درسازمان عبارتند از:

- درس گرفتن از اشتباهات و شجاعت روبرو شدن با آنها

- استفاده کیس های سازمانی مشابه در جهت آگاهی از عملکرد دیگر سازمان ها در شرایط خاص و یکسان

9- استقلال رای (Field Independence) : سازمانهایی که سرمایه معنوی دارند دارای استقالل رای هستند یعنی این جرات را دارند که متفاوت از دیگران باشند و در مقابل بقیه بایستند و به عبارتی درصورت نیاز در خالف جریان آب حرکت کنند حتی در صورت نیاز این شجاعت را دارند که غیر مشهور شوند اگر که به مصلحت سازمانشان باشد. این ویژگی بخشی از نقش رهبری سازمان است. به جای اینکه از روندهای موجود پیروی کنند و دنباله رو آن باشند خودشان به ابداع روندهای جدید می پردازند. به علت باور و اعتقادی که به چشم انداز و ارزش های خود دارند احساس عزت نفس می کنند و این احساس به خاطر این نیست که دیگران چه برداشتی از آنها دارند. نشانه های این شاخص درسازمان عبارتند از:

- میزان پافشاری سازمان برروی مواضع و ارزش های خود و عمل نمودن به قول و وعده های داده شده

- توانایی سازمان در تصمیم گیریهای غیر معمول وقتی به نفع سازمان بوده و مسئولیت پذیری در قبال آن فروتنی

 

10- فروتنی (Humility) : سازمان هایی که از سرمایه معنوی غنی هستند احساس فروتنی عمیقی درآنها وجود دارد. این گونه سازمانها تکیه بر پیشرفت ها و پیروزی های گذشته خود نمی کنند. متکبر و حق به جانب نیستند. سرمایه معنوی از انباشت انجام کارهای درست و صحیح به دست می آید بنابراین این سازمانها به دنبال تعریف و تمجید و یا پاداش نابجا و غیرمنصفانه نیستند. نشانه های این شاخص درسازمان عبارتند از:

- توانایی پذیرش محدودیت ها و ویژگی خود انتقادی در سازمان

- عدم وجود غرور به جهت پیروزی ها و موفقیت های بدست آمده

 

11- طرح چراهای بنیادی (?Asking Why): سازمانهای که سرمایه معنوی را در خود پرورش می دهند چراهای بنیادی در خصوص سازمان خود مطرح می کنند. این گونه سازمانها به خود اجازه نمی دهند که جهت رسیدن به هدفهای مشخصی در سازمان احساس نگرانی کنند ولی برروی این مساله متمرکز می شوند که چرا این اهداف را انتخاب کرده اند، شاید اهداف دیگری می بایستی انتخاب می کردند و اینکه کلیه پیامدهای تصمیم خود را می سنجند. نشانه های این شاخص در سازمان عبارتند از:

- امکان زیر سوال بردن مقررات و حتی اصول سازمان در جهت باال بردن عملکرد

- ریشه یابی مسائل و مشکالت سازمانی با تمرکز برروی علت وجودی سازمان در زمان تاسیس

12  احساس رسالت (A Sense of Vocation): احساس رسالت در سازمانهایی که سرمایه معنوی باالیی دارند به چشم می خورد. این گونه سازمان ها آماده هستند که سرمایه خود را با نهادهایی که نیازمند هستند و یا زمانی که جامعه بشری به کمک نیاز دارد به اشتراک بگذارند. آنها از مشارکت دیگران جهت بهبود وضعیت رفاهی مردم جهان استقبال می کنند و سپاسگزار می شوند. نشانه های آن درسازمان عبارتند از:

- تعیین رسالت سازمان

- حرکت هارمونیک سازمان در جهت رسیدن به چشم انداز و رسالت تعیین شده و تعهد جهت انتقال این رسالت به دیگر افراد سازمان