تولید، افزایش اشتغال و توسعه کارآفرینی

رشد تولید باعث افزایش اشتغال در جامعه می­گردد. در این خصوص کارآفرینان در ایجاد اشتغال نیز نقش مهمی ایفا می­نمایند. در حدود نیمی از کارکنان کشورهای توسعه یافته در کسب و کارهای کوچک مشغول فعالیت هستند. بیشتر مشاغل جدید را کسب و کارهای کوچک ایجاد می­کنند و سهم این کسب و کارها در بازار کار در حال افزایش است. بنابراین یکی از پیامدهای مثبت پدیده کارآفرینی اشتغال مولد می­باشد. طرح کارا با هدف رفع معضل فعلی کشور در زمینه بیکاری و نیز بهره­مند شدن از سایر پیامدهای کارآفرینی همانند بروز خلاقیت، تولید ثروت، تولید و به­کارگیری فناوری، رشد اعتماد به نفس در بین دانشگاهیان و فارغ التحصیلان و جلوگیری از مهاجرت نخبگان ارائه شده است(طرح توسعه کارآفرینی در دانشگاه­ها(کاراد)،ص20).

آموزش عالی معرف نوع مهمی از سرمایه­ گذاری در منابع انسانی است که با فراهم آوردن و ارتقاء بخشیدن دانش، مهارت­ها و نگرش­های موردنیاز کارکنان ارشد فنی، حرفه­ای و مدیریتی به توسعه اقتصادی کمک می­کند. آموزش عالی به­طور قطع نه تنها موجب ترویج دانش می­شود، بلکه با پیشرفته­ های تحقیقاتی، تکنولوژیکی و علمی، دانش جدید نیز به وجود می­آورد. بدین ترتیب دانشگاه­ها و سایر موسسات آموزش عالی، سهمی مضاعف در اقتصاد دارند. فرای (1993) پنج جزء اصلی در فرآیند کارآفرینی را مورد توجه قرار می­دهد که شامل: کارآفرین، فرصت، ساختار، منابع و استراتژی است.

تا سال 1990 چهار دسته اصلی از دوره­ های آموزش کارآفرینی شکل گرفت که به قرار زیر می­ باشند:

دسته اول دوره­ های آموزش کارآفرینی شامل برنامه هایی برای آگاهی و جهت ­گیری به سوی کارآفرینی می­باشد. هدف از این دوره­ها افزایش آگاهی، درک و بینش نسبت به کارآفرینی به عنوان یک انتخاب شغلی برای افراد از تمامی اقشار اجتماعی می­باشد. این­گونه برنامه­ ها در مقاطع تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و متوسطه آموزش داده می­شوند تا انگیزه و تمایل دانش آموزان و دانجویان برای کارآفرین شدن افزایش یابد. گروه­های نژادی، غیر شاغلین، مخترعین، دانشمندان، کارکنان دولت و بازنشستگان ارتشی و گروه ­های مختلف متنوع زیادی می­توانند تحت پوشش این دوره قرار گیرند.

دسته دوم شامل برنامه­ های آموزشی می­باشد که «توسعه تاسیس شرکت­ها» را پوشش می­دهد. این برنامه­ ها به اقتضادی شرایط خاص هر کشور طراحی شده­اند. کشورهایی همچون آمریکا، هند، فلیچین، مالزی، فنلاند و هلند مراکز ویژه­ای را جهت حمایت از کارآفرینان بالقوه تاسیس نموده اند که ضمن ارائه آموزش­ های ویژه جهت توسعه توانایی­ها و انگیزش افراد، توسعه مناطق شهری و آموزش­های عالی در نزد کارآفرینان موجود را دربرمی­­گیرد.

دسته سوم دوره­ ها جهت «رشد و بقای کارآفرینان و شرکت­های کوچک» طراحی شده است که شرکت­های کوچک موجود را تحت پوشش قرار می­دهد. واقعیت آن است که این گروه از شرکت­ها در هر کشوری باید مورد توجه قرار کیرند. در کشورهای کمونیستی سابق شرکت­های کوچک بسیار مورد توجه قرار گرفته­اند و تعداد زیادی از آنها با کمتر از 10 کارمند تأسیس شده ­اند. نیازهای آموزشی در این برنامه­ ها بسیار متنوع می­باشد. از دوره­های بسیار مورد قبول در این خصوص می­توان به دوره «رشد شرکت­های کوچک» در دانشگاه دارهام و دوره «فعالیت­های اقتصادی خود را بهبود دهید» که توسط ساززمان بین المللی کار(ILO) در سراسر دنیا اجرا می­شود، اشاره کرد.

دسته چهارم برنامه «توسعه آموزش کارآفرینی» می­باشد که شامل شیوه ­های جدید آموزشی و تعیین نقش­های نوین دانشجو و استاد در فرآیند آموزش کارآفرینی است. هدف دیگر این برنامه ­ها آموزش و گسترش کمی اساتید جدید از میان صنعتگران و دست ­اندرکاران فعالیت­های اقتصادی برای آموزش کارآفرینی می­باشد(سازمان بین المللی کار،1992،صص4-1).

فعالیت­های آموزشی هر کشور را می­توان سرمایه­گذاری یک نسل برای نسل دیگر دانست؛ هدف اصلی این سرمایه­گذاری توسعه انسانی است؛ به عبارت دیگر، هدف فعالیت­های آموزشی رشد آگاهی و توانایی­های بالقوه انسان است. علاوه بر این، به طور کلی آموزش وسیله­ای برای شناسایی مسائل اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جامعه و پی بردن به راه حل­های مناسب برای آنهاست. از طرف دیگر، نظام آموزشی هر کشور از نظر نیروی انسانی و مشاغل ایجاد شده در آن بالاترین نسبت را در میان سازمان­ها و دستگاه­های دولتی دارد. بر این اساس، نظام آموزشی را می­توان یکی از پیچیده­ترین ریرنظامهای اجتمااعی، اقتصادی و فرهنگی دانست(Caufeman and Herman, 1996). امروزه، کارآفرینی را به عنوان نماد تلاش و موفقیت در امور تجاری می­دانند و کارآفرینان پیشگامان موفقیت ­های تجاری در جامعه هستند. توانایی آن­ها در بهره­ گیری از فرصت­ها، نیروی آن­ها در نوآوری و ظرفیت آن­ها در قبال موفقیت به عنوان معیارهایی هستند که کارآفرینی نوین به­ وسیله آن­ها سنجیده می­شود. کارآفرینان از نظر رهبری، مدیریت، نوآوری، کارآیی، ایجاد شغل، بهره­ وری و تشکیل شرکت­های جدید سهم مهمی در رشد اقتصاد دارند. بنا بر اعتقاداتی، در جامعه لازم است که انقلاب کارآفرینی رخ دهد. این انقلاب در قرن حاضر اهمیتی به مراتب بیشتر از انقلاب صنعتی دارد(Kuratko and Hodgetts, 1989). از این رو ضرورت آموزش کارآفرینی به صورت یک امر بدیهی درآمده است. پیشرفت و توسعه جوامع، سازمان­ها و مؤسسات در گرو ارتقای سطح دانش، مهارت، رفتار و بینش منابع انسانی است(Arend, 2007). آگاهی از میزان اثربخشی دوره­ های آموزش و بازدهی حاصل از آن­ها برای مدیران و مسئولان می­تواند بسیار با اهمیت باشد.

 کارایانیس و همکاران در تحقیقی به مطالعه تطبیقی آموزش­ها برای دانشجویان کارآفرینی در سه سطح زیرکارشناس، کارشناس و نیز دوره تحصیلات تکمیلی در دو کشور فرانسه و آمریکا پرداخته و ضمن بیان نتایج و یافته­های مختلف اشاره کرده ­اند که در کشور آمریکا دیدگاه­های و ادراکات افراد در خصوص کارآفرینی و آموزش­ های مربوط به آن و نیز عوامل نهادی و محیطی مؤثر بر تأسیس و استمرار حیات شرکت­های کارآفرینانه، در مقایسه با کشور فرانسه، مثبت است(Carayannis et al., 2003).

هدف کلی پژوهش احمدی(Ahmadi, 2007) با عنوان «نیازسنجی آموزش کارآفرینی در بین دانشجویان دوره کارشناسی مهندسی برق دانشگاه تهران»، مشخص ساختن نیازهای آموشی دانشجویان در زمینه کارآفرینی بوده است. نتایج این تحقیق نشان داد که برنامه درسی دوره کارشناسی رشته مهندسی برق به نحو مطلوبی دانش و مهارتهای موردنیاز در زمینه کارآفرینی را در دانشجویان ایجاد نکرده است و دانش­ آموختگان، حتی آن­هایی که روحیه کارآفرینی بالایی دارند، پس از اتمام تحصیلات آمادگی ایجاد یک کسب و کار را برای خود ندارند. بدین دلیل این که کوشش جدی برای مجهز کردن این قشر به دانش، نگرش و مهارت­های لازم در جهت موفقیت شغلی صورت نگرفته است. همچنین، نتایج این تحقیق نشان داده که دانش و مهارت­های کارآفرینی موردنیاز دانشجویان در چهار زمینه به شرح زیر است:

1. ایجاد انگیزه و تمایل برای ایجاد کسب و کار؛
2. دانش و مهارت امکان­سنجی کسب و کار؛
3. توانایی ایجاد کسب و کار؛
4. ارزیابی وضعیت موجود و برنامه­ ریزی برای توسعه کسب و کار جدید.

یارایی(Yaraei, 2005) مطالعه­ ای به منظور بررسی روحیات کارآفرینی در دانشجویان و مقایسه آن با مدیران صنایع انجام داده است. نتایح این تحقیق، که در خصوص دانشجویان دانشگاه شیراز صورت گرفته است، نشان داد که مدیران از انگیزه پیشرفت نسبت به دانشجویان برخوردارند و در مقابل، میزان ریسک­ پذیری دانشجویان از مدیران صنایع بیشتر است، همچنین این تحقیق نشان داد که بین ویژگی­های کارآفرینی دانشجویان با جنسیت، سن، محل تولد و سطح تحصیلات والدین رابطه معاداری وجود ندارد.

تحقیق دیگری را بدری(Badri, 2006) با هدف تعیین میزان قابلیت­های کارآفرینی دانشجویان دانشگاه اصفهان انجام داده است. نتایج این تحقیق نشان داد قابلیت­های کارآفرینی در زمینه های استقلال­ طلبی، کنترل درونی، انگیزه پیشرفت و خلاقیت در دانشجویان بالاتر از میانگین قراردارد و بین قابلیت­های کارآفرینی دانشجویان سال اول و سال آخر تفاوت معناداری وجود دارد و همچنین، بین قابلیت­های کارآفرینی دانشجویان مراجعه کننده به مرکز کارآفرینی و سایر دانشجویان تفاوت معناداری مشاهده شده است، اما نمرات ریسک­پذیری داانشجویان از متوسط نمره معیار پایین­تر بوده و آموزش­های دانشگاهی در پرورش ویژگی کارآفرینی دانشجویان موثر نبوده است.

در بسیاری از کشورهای پیشرفته و نیز برخی از کشورهای در حال توسعه طی چند دهه اخیر توجه خاصی به موضوع کارآفرینی و کارآفرینان شده است. دلیل توجه به موضوع، نقض مهم، مثبت و سازنده کارآفرینان در توسعه اقتصادی و اجتماعی، بهره­برداری از این انرژی و نیروی بالقوه در مقابله با مسائل و چالش­هایی نظیر تورم، رکور و به خصوص بیکاری بوده است. یکی از راه حل­ها، آموزش نیروی انسانی و ارزیابی دوره­های آموزشی آنان است. همچنین، برای بهبود و ارتقای آموزش کارآفرینان لازم است از نظام آموزشی صحیح و هماهنگ با دانش روز بهره جست. کارآفرینان به تغییر به عنوان یک پدیده معمولی می­ نگرند، همیشه در جستجوی آن هستند، به آن واکنش نشان می­دهند و از آن به عنوان یک فرصت استفاده می­کنند(Dunphy et al., 1994). کارآفرینان در رأس کسب و کارها قرار می­گیرند، در جستجوی فرصت­ها هستند و خلاقیت نیز ابزاری برای موفقیت آن­ها تلقی می­شود. هرچند انگاره­ پردازی درباره ارزیابی آموزشی طی چند دهه گذشته تحول چشمگیری داشته است، استفاده از ارزیابی در فعالیت­های آموزشی به اندازه خود فعالیت­های آموزشی قدمت دارد، اما به ­کار گرفتن ارزیابی آموزشی به عنوان بازخوردی برای بهبود فعالیت­های آموزشی امری نسبتاً جدید است(Bazargan, 2002).

یکی از اهداف آموزش و ترویج کارآفرینی تحریک انگیزه­ها در افرادی است که خصوصیات کارآفرینانه دارند. شناخت این افراد از توانایی­های خود و آگاهی دادن در این زمینه و برانگیختن آن­ها از اصلی­ ترین وظایف آموزش کارآفرینی است. تحریک انگیزه­هایی از قبیل میل به کسب ثروتٍ توفیق ­طلبی، استقلال­ طلبی، تمایل به ساختن چیزی نو، قبول نداشتن شیوه های موجود، قرار نگرفتن فرد در پایگاه اجتماعی که لیاقتش را ندارد و نظایر آن موجب می­شود که فرد در مسیر کارآفرین شدن قرار گیرد(Aghajani and Khodabakhshi, 2008).

ویژگی­هایی که موجب کارآفرین شدن فرد می­شود ارثی نیست، بلکه اکتسابی است و بنابراین پرورش این ویژگی­ها در افراد مختلف ضرورت دارد. برخی از افراد در محیط­هایی پرورش می­یابند که زمینه برای تحریک انگیزه­ ها و پرورش ویژگی­های آن­ها فراهم است و لذا، در صورتی که این افراد کسب و کاری را شروع کنند، اغلب با موفقیت همراه خواهد بود. اما بیشتر مردم در چنین محیط­هایی قرار ندارند و لذا، ایجاد انگیزه و پرورش ویژگی­ها از طریق برنامه­های آموزشی برای آنان لازم است. این ویژگی­ها شامل موارد همچون آموزش تفکر خلاق، بالا بردن ریسک­پذیری، بالا بردن قدرت تحمل ابهام، دادن اعتماد به نفس، فرصت شناسی و دادن اطلاعات آموزشی درباره خصوصیات شخص از طریق مرکز کنترل است(Aghajani and Khodabakhshi, 2008). 

آموزش­های یاد شده به سه دوره تقسیم می­شوند: قبل از تأسیس شرکت، زمان تأسیس شرکت و بعد از تأسیس شرکت(اداره شرکت). در دوره قبل از تأسیس، فرد کارآفرین چگونگی راه­اندازی یک کسب و کار و مراحل آن، چگونگی انجام دادن کارهای گروهی و مهارتهای ارتباطی و نظایر آن را می­آموزد. در زمان تأسیس، وی باید در زمینه مسائل مالی، شناخت بازار، اصول مدیریت، بیمه، اقتصاد، کانون کار، امور حقوقی و نظایر آن آگاهی و تبحر لازم را کسب کند. توانایی مدیریت توسعه و رشد شرکت، یافتن شیوه­های جدید، رقابت و حفظ موقعیت در بازار و یافتن بازارهای جدید نیز از جمله مهارت­های مورد نیاز کارآفرین بعد از تأسیس شرکت به شمار می­روند. کلیه هدف­ها و مراحل یاد شده به منظور ایجاد انگیزه در افراد و پرورش کارآفرینان جدید، آگاهی دادن، هدایت و تشویق کارآفرینان برای کسب و مهارت­های لازم و ارائه آموزش­های ضروری برای کسب مهارت­های موردنیاز به کارآفرینان صورت می­گیرد و طی آن­ها برای موفقیت کارآفرینانی که قبلاً هیچ­گونه سابقه و زمینه محیطی لازم برای آنان فراهم نبوده، ضروری است(Aghajani and Khodabakhshi, 2008).

اثربخشی عبارت از میزان دستیابی به اهداف است. معنای اثربخشی این است که در آموزش دانشجویان تا چه حد و در چه زمانی به هدفی که از آموزش در مرحله برنامه­ریزی داشته­ ایم، نایل شده ایم و نتیجه به دست آمده از فراگیری تا چه حد برای جامعه مطلوبیت دارد. بنابر این، می­توان گفت که کارایی بدون دستیابی به اثربخشی معنادار نیست(Shojaei,1996).

درواقع، منظور از اجرای دوره­ ها آموزشی مختلف این است که فراگیران طی دوران تحصیل خود افرادی مؤسس تربیت شوند. این افراد شامل پیشروان در فعالیت­ها، ماجراجویان، جسوران، مبتکران، فرصت­طلبان، جاه طلبان و ترقی­خواهان هستند(Gibb,1987)، به عبارت دیگر، در این قبیل دوره­ها هدف بهبود انگیزه و گرایش­های افراد به استقلال، فرصت­جویی، ابتکار، تمایل به مخاطره­پذیری، تعهد به کار، تمایل به حل مشکلات و لذت بردن از عدم قطعیت و ابهام است.

آموزش کارآفرینی فرایندی نظام ­مند، آگاهانه و  هدف گراست که طی آن افراد غیرکارآفرین، ولی دارای توان بالقوه، به صورت خلاق تربیت می­شوند. در واقع، آموزش کارآفرینی فعالیتی است که از آن برای انتقال دانش و اطلاعات مورد نیاز برای کارآفرینی استفاده می­شود که در نتیجه، افزایش، بهبود و توسعه نگرش­ها مهارت­ها و توانایی­های افراد غیرکارآفرین را در پی خواهد داشت(Feizi and Moghadasi,2005). مهلبرگ آموزش کارآفرینی را از ترقیات کارآفرینی می­داند، چون در آموزش کارآفرینی بررسی می­شود که کارآفرینان موفق چه کاری انجام می­دهند، نه فقط این­که چه کسانی هستند(Mahlberg, 1995).

  ارزیابی اثربخش دوره­های آموزشی به صورت مطلق و در پایان یک دوره آموزشی رویکرد کاملی نیست. اثربخشی و کیفیت آموزش لازم است در طول فرایند آموزش ایجاد و تضمین شود و در پایان این فرایند، برای اطمینان از صحت اقدامات و تحقق اهداف، بررسی و اندازه­گیری صورت گیرد.